Konie wśród lodu

Trudno pisać o „Kaputt” Malapartego. Bo to reportaż-pułapka, w którą dajemy się wciągnąć, porwać akcji i abstrakcyjnym scenom, stracić zdolność racjonalnej oceny tego, co czytamy po to, by po chwili przystanąć i zapytać siebie, co tu się właściwie wydarzyło? Malaparte kręci, proszę Państwa, wodzi nas za nasze nieuświadomione noski, bo Malaparte, proszę Państwa, wiedział, jak składać literki.

Reportaż barokowy, gdzie złoto i przepojone niemal boskim natchnieniem opisy nieba i gwiazd zestawiono z błotem (żeby nie użyć bardziej dosadnego słowa) i konaniem. Malaparte powtarza ten chwyt, szokuje czytelników, wyzwala w nas sprzeczne emocje, a jednocześnie niemal niezauważalnie chwyta nas za dłoń i prowadzi przez europejskie kraje skąpane w wojennej pożodze sobie tylko znaną drogą. Z wystawnych przyjęć na Wawelu przenosi na warszawskie uliczki getta. Znad suto zastawionych stołów, z salonowo-pałacowych rozmów o literaturze i filozofii trafiamy nad skute lodem skandynawskie jezioro, pełne zamarzniętych na kamień wierzchowców. Koni, które stały się rzeźbą, cudacznie i pokrętnie przepiękną pamiątką po krwawej jatce, oszronionym wspomnieniem naturalnej dzikości i utraconej wolności.

Malaparte drwi z notabli i władzy, która napędza wojenną machinę, z ideologii, którą wyśmiewa, punktując jej absurdalność – stosuje kontrast, gdzie obsceniczne okrucieństwo i tryskająca krew spotyka spokojną śmierć w samotności. Majstersztykiem są sarkastyczne dialogi prowadzone z hitlerowskimi panami życia.

Jest też tu pewien haczyk, który dodaje książce pikanterii – część tego, co Malaparte powypisywał, to bujdy na resorach. Sam był faszystą; człowiekiem, który kradł cudze pomysły. Zmyślał? Przeinaczał? Zmieniał fakty? Czym zatem jest „Kaputt”? O czym jest ten „reportaż”? O upadku człowieka? O wojnie czy o mężczyźnie, który pod przykrywką zapisanych kartek papieru pragnie wybielić swą przeszłość i powiedzieć: to nie ja! Dzięki wstępowi pióra Jarosława Mikołajewskiego i posłowiu Jerzego W. Borejszy możemy spojrzeć na Malapartego i jego twórczość co najmniej w dwójnasób. „Kaputt” staje się wówczas książką o Malapartem, a może to znów tylko literacki zabieg, ułuda i żart?

Nie chcę odbierać Wam przyjemności doznań – to naprawdę świetna literatura. Polecam.